Het Nieuw Kwartier combineert groene warmte, ontharding én duurzame mobiliteit

In het Nieuw Kwartier in Leuven, knus gelegen tussen de Naamsestraat, de Parkstraat en de Hendrik Consciencestraat, verrezen in de eerste helft van de 20ste eeuw stijlvolle burgerhuizen in een modernistische architectuur. Voorheen werd er op deze locatie zand gewonnen uit de aanwezige zavelputten. Dwars doorheen deze buurt loopt de Constantin Meunierstraat: een van de breedste straten in de Leuvense binnenstad, druk gebruikt door fietsers, maar met weinig gemotoriseerd verkeer.

Binnenkort moet de C. Meunierstraat sowieso opengelegd worden om het verouderde rioleringsstelsel te vernieuwen. Dat maakt de straat ideaal als pilootlocatie om verschillende ingrepen aan elkaar te koppelen die de straat climate proof moeten te maken. Stad Leuven wil de geplande werken bovendien zoveel mogelijk bundelen om de hinder voor de omwonenden te minimaliseren.

Onder de grond

De riolering in de Constantin Meunierstraat moet vernieuwd worden. Daarvoor moet de straat opengelegd worden, wat doorgaans wel de noodzakelijke hinder met zich meebrengt voor omwonenden. Vandaag heeft de straat slechts één rioleringsbuis. Deze voert al ons regenwater, dat eigenlijk de grondwatervoorraden zou moeten aanvullen, samen met het afvalwater af naar afvalwaterzuiveringsinstallaties. De afvalwaterzuivering wordt hierdoor overbelast, en de regen dringt de grond niet in.

Bij heraanleg van de riolering koppelen we het regenwater af, en laten dit ter plaatse in de grond inspijlen. Omwille van die nakende werken werd de straat geselecteerd voor het Europese Pilot Cities-project, dat nagaat welke locaties veel potentieel hebben om een warmtenet te krijgen, en wat daarvoor nodig is. Als de uitkomst van de haalbaarheidsstudie naar een warmtenet positief is, dan zou er samen met de rioleringswerken een warmtenet in de grond kunnen komen dat op termijn duurzame warmte kan leveren voor 300 huishoudens.

Het duurzaam verwarmen van het hele gebouwenpatrimonium van de stad is een van de grootste klimaatuitdaging waar Leuven momenteel mee te maken heeft. Naast individuele warmtepompen bieden collectieve oplossingen, zoals warmtenetten, kansen om snel vooruit te gaan. Deze warmtenetwerken vervoeren warm water van een of meerdere bronnen naar meerdere gebouwen, wat collectieve verwarming (en koeling) mogelijk maakt.

Warmtenetten zijn vooral voordelig in dichtbebouwde gebieden, die elke meter pijpleiding maximaal benut. Het systeem kan warmte onttrekken van hernieuwbare bronnen zoals de Dijle, rioleringssystemen en de ondergrond. Van daaruit wordt de warmte verdeeld over de gebouwen, zodat Leuvense bewoners hun huizen duurzaam kunnen verwarmen zonder dat ze hoeven te investeren in individuele warmtepompen.

De herontwikkeling van de straat Constantin Meunierstraat biedt een hefboom om collectieve verwarming voor bestaande gebouwen te onderzoeken, en hopelijk ook te implementeren. Dankzij het JustNature-project rond vergroening van de straat, is er daarnaast ook al een sterke basis gelegd voor buurtparticipatie, wat cruciaal is voor het succes.

Stad Leuven werkt momenteel samen met onderzoeks- en consultancybureau Sweco aan een gedetailleerde technische en financiële haalbaarheidsstudie voor een warmtenet in de C. Meunierstraat en omliggende straten. De resultaten van deze studie zullen de volgende stappen voor het project bepalen. Als de studie positieve resultaten oplevert en de haalbaarheid van een warmtenet in het Nieuw Kwartier bevestigd, wordt de buurt verder betrokken en gaat de stad over tot het contacteren van verschillende mogelijke stakeholders.

Doordat de heraanleg van de straten gefaseerd verloopt, over de termijn van 2026 tot 2030, geldt hetzelfde voor het eventuele warmtenet. Zo kunnen omwonenden stap voor stap aansluiten.

In de grond

Er sijpelt in Vlaanderen te weinig regenwater in de grond. Dat komt omdat we te veel verharden: beton en steen laten namelijk geen water door. Dat mes snijdt langs twee kanten, want daardoor worden de gevolgen van droogtes erger en is er meer risico op overstromingen. Omdat het regenwater niet de grond in sijpelt maar rechtstreeks wordt afgevoerd naar rivieren en naar de zee, staat ons grondwaterpeil structureel te laag. Bij overvloedige regenval kan dat afvoersysteem de toevloed dan weer niet aan, waardoor alles onder er komt te staan doordat het water niet kan wegtrekken.

Hoewel de C. Meunierstraat geen overstromingsgevoelig gebied is, stroomt het regenwater dat daar valt wel weg naar lagergelegen gebieden in Leuven, en draagt zo mee bij aan het probleem. Ontharden heeft dus overal nut. Via het Europese Horizon 2020 JUSTNature-project kreeg de stad financiële slagkracht en extra capaciteit om in de C. Meunierstraat een uitgebreid burgerparticipatietraject op te zetten dat samen met de omwonenden een nieuwe invulling geeft aan de straat.

Sinds september 2023 kan je er al een proefopstelling bewonderen, naar een ontwerp van Lama architecten en Sweco, met inspraak van de bewoners. De proefopstelling werd intussen geëvalueerd en vervolgens uitgebreid, om zo nog meer groen in de straat te brengen en eenrichtingsverkeer uit te testen, om plaats vrij te maken. Op dit moment wordt er op basis van de ‘lessons learned’ van de proefopstelling gewerkt aan een finaal ontwerp, dat begin 2025 voorgesteld zal worden aan de buurt.

Boven de grond

Samen met de introductie van groene ruimtes in de straat, werd er meteen ook éénrichtingsverkeer uitgetest. Dat verlaagt de verkeersdruk, verbetert de luchtkwaliteit en maakt ruimte vrij voor groene ontmoetingsplekken voor de buurt.

Circulair ontwerp

De proefopstelling werd zoveel mogelijk uitgevoerd met circulaire materialen. Gerecupereerde boordstenen van andere locaties in de stad werden gebruikt om plantvakken te maken. Oude treinbilzen werden ingezet als bankjes. Atelier Circuler bouwde een paviljoen en later ook plantsoenen uit gerecupereerde Leuvense materialen. Zowel het paviljoen als de plantsoenen kunnen worden gedemonteerd en op een andere locatie opnieuw gebruikt.

Doorbraak

De Constantin Meunierstraat bevindt zich in een unieke samenloop van omstandigheden. Door de geplande heraanleg van de riolering te combineren met de ambities van het Pilot Cities-project rond groene warmte en het JUSTNature-project rond natuurgebaseerde oplossingen, én door meteen ook duurzame mobiliteit in de mix te nemen, is stad Leuven op weg om van de C. Meunierstraat een Leuvense Klimaatstraat te maken.